زویی دیشنل در سری ویدئوهای «ریشه‌ی غذاهایتان»
مایکل شولسون
سلبریتی‌های زیادی با استفاده از محبوبیتشان در فضای مجازی، می‌کوشند از راه‌های مختلف درآمد بیشتری کسب کنند. در این میان گاهی دیده می‌شود که برخی سلبریتی‌ها از روش‌هایی استفاده می‌کنند که هیچ تناسبی با چهارچوب‌های اخلاقی ندارد؛ حتی ایجاد تغییر در رژیم غذایی مخاطب برای افزایش سود یک کمپانی خاص…
«زویی دِیشِنِل»[۱]، بازیگر و خواننده، پیامی برای آمریکایی‌هایی دارد که توان مالی خرید غذاهای ارگانیک را ندارند: دیگر سیب نخورید، از گوجه تازه صرف‌نظر کنید و بی‌خیال انگور، فلفل، سیب‌زمینی و بقیه موادی که در فهرست به‌اصطلاح «دوازده‌تایی‌های آلوده»[۲] هستند، شوید؛ فهرستی از میوه‌ها و سبزی‌هایی که وقتی از طریق روش‌های صنعتی کاشت و برداشت می‌شوند، معمولاً بیشتر از دیگر خوراکی‌ها حاوی پسماندهی آفت‌کش‌ها هستند. دِیشِنِل به مخاطب‌های مجموعه ویدئویی جدید و فراگیر فیس‌بوکش «ریشه‌ی غذاهایتان»[۳] توصیه می‌کند: «اگر از پسِ هزینه‌ی خرید غذاهای ارگانیک برنمی‌آیید، سمت دوازده‌تایی‌های آلوده نروید و به‌جای‌شان سراغ محصولاتی با مقادیر کمتر آفت‌کش، مثل مارچوبه، گل‌کلم یا انبه بروید.»
مسئله: هرچند به‌نظر می‌رسد این حرف توصیه‌ای ایمنی باشد، اما پشتوانه‌ای علمی برایش پیدا نمی‌شود. تازه، این تنها ادعای سؤال‌برانگیزی نیست که دِیشِنِل در این مجموعه مطرح می‌کند؛ مجموعه‌ای که دو ماه پیش در فیس‌بوک آغاز شد و به‌سرعت چندین میلیون بیننده جذب کرد. ویدئوها به مسائلی مهم اشاره می‌کنند، اما در عین حال نشان می‌دهند چطور نظریات علمیِ ماست‌مالی شده همراه با فراگیری شبکه‌های اجتماعی، موجب شده تا سلبریتی‌ها به‌جای آموزش صحیح در مورد نحوه مصرف کردن، ادعاهای بی‌اساسی برای مردم بسازند و آن‌ها را بترسانند.
بسیاری از سلبریتی‌ها فهمیده‌اند که ترکیب فرهنگ تندرستی، مصرف‌گرایی اخلاقی و زرق‌وبرق هالیوود می‌تواند معجون رسانه‌ای مؤثر و سودآوری بسازد
زیاد هم جای تعجب ندارد وقتی می‌بینیم دِیشِنِل (یکی از نمادهای خرده‌فرهنگ هیپستر[۴] در اواسط دهه ۲۰۰۰ که شاید بیشتر با نقشش در سریال کمدی «دختر جدید»[۵] در شبکه فاکس شناخته می‌شود) یک‌باره حرف از مسافت تولید تا مصرف مواد غذایی و آزو دی‌کربن آمید می‌زند! بسیاری از سلبریتی‌های دیگر هم فهمیده‌اند که ترکیب فرهنگ تندرستی، مصرف‌گرایی اخلاقی و زرق‌وبرق هالیوود می‌تواند معجون رسانه‌ای مؤثر و سودآوری بسازد. از پیشتازان این الگو می‌توان به برند سلامتی و سبک زندگی «گوپ»[۶] متعلق به «گوئِنِث پالترو»[۷]، «آنست کمپانی»[۸] متعلق به «جسیکا آلبا»[۹] و حتی «تی‌بی ۱۲»[۱۰] «تام بریدی»[۱۱] اشاره کرد.
سلبریتی‌های بنجل‌فروش
این برنامه‌ها دنبال‌کننده‌های زیادی را جذب کردند، اما گاهی حساسیت و دقت علمی در طی مسیر گم می‌شود، به‌ویژه گوپ که بارها به‌دلیل ادعاهای شبه‌علمی و محصولاتی مثل برچسب‌های «درمانی بیوفرکانسی»[۱۲] مورد انتقاد قرارگرفته است. در سال گذشته مشتری‌ها از گروه آلبا نیز شکایت کردند. طبق گزارش «وال‌استریت جورنال»[۱۳] یکی از مواد شوینده‌ای که کمپانی آنست به عنوان گزینه‌ای امن‌تر و سازگارتر با محیط‌زیست نسبت‌به صابون‌های معمولی معرفی کرده، در واقع حاوی مواد شیمیایی مضری هستند که خودِ کمپانی مدعی است باید از آن‌ها دوری کرد. (گروه آلبا ژوئن گذشته در دادگاه با شاکیان مصالحه کرده و البته هرگونه تخلفی را رد کردند.)
ویدئوهای دِیشِنِل کاری مشترک از وب‌سایت دفاع از مسائل متولدان هزاره‌ی جدید و اخبار مربوط به آن «ATTN» [اَتِنشِن، به معنای «توجه»، خوانده می‌شود] و «پروژه‌ی فارم»[۱۴] است؛ استارت‌آپی که دِیشِنِل و همسرش، «جیکوب پچینیک»[۱۵] بنیان‌گذاری کرده‌اند و «از ابتکاراتی حمایت می‌کند که میان غذا و مردم رابطه تازهای برقرار می‌کنند». در این ویدئوها دِیشِنِل از همه‌چیز حرف می‌زند؛ از ماهیگیری بیش‌ازحد گرفته تا مضرات نان‌های تولیدی کارخانه‌ها. پرطرفدارترین ویدئوی مجموعه که مدعی است «سازمان غذا و دارو»[۱۶] از بررسی استفاده از مواد افزودنی شیمیایی در خوراکی‌ها چشم‌پوشی می‌کند، در همان ماه اول در فیس‌بوک بیش از ۱۷ میلیون بار دیده شد. اتنشن هزینه‌های تولید این مجموعه را پرداخت کرده است.
این ویدئوها گزارشی کلی و شفاف از موضوعاتی پیچیده است؛ مانند برچسب بحث‌برانگیز «به‌طورکلی امن تشخیص داده‌شده است» که سازمان غذا و دارو روی مواد شیمیایی افزودنیِ غذاها می‌زند. البته به نظر می‌رسد اغلب این ویدئوها تمایل بیشتری به ایجاد ترس دارند تا بیان جزئیات. بخشی کوتاه درباره‌ی ماده‌ی نگه‌دارنده‌ی سدیم نیتریت که دِیشِنِل به شوخی آن را «نمک علم» می‌نامد نشان می‌دهد که این ماده ترکیبی مصنوعی است (در حقیقت ماده‌ای است که به‌طور طبیعی تشکیل می‌شود و محصول متابولیک جانبی هضم سبزی‌های معمول است) و باعث بروز سرطان در انسان‌ها می‌شود (شواهدش متقن نیست).
از آن نگران‌کننده‌تر، قسمت‌های مربوط به مواد ارگانیک هستند که در آن‌ها دِیشِنِل (ستاره‌ی میلیونر هالیوود) آمریکایی‌های فقیر را تشویق می‌کند که اگر نمی‌توانند مواد ارگانیک بخرند، از بسیاری میوه و سبزی‌ها رایج دست بکشند. دِیشِنِل هشدار می‌دهد که این میوه و سبزی‌ها را «به دلیل میزان آفت‌کش‌ها‌یشان، فقط باید ارگانیک مصرف کنید».
البته واضح است که دلایلی واقعی برای نگرانی در مورد استفاده از آفت‌کش‌ها وجود دارد؛ ازجمله تأثیرات مواد شیمیایی بر محیط‌زیست و بر مزرعه‌دارانی که با غلظت بالایی از این ترکیبات سمی تماس دارند، اما تا امروز، دلایل علمی و قطعیِ اندکی وجود دارد مبنی بر این‌که تولید ارگانیک طبق تعریفش برای مصرف‌کننده سالم‌تر از محصولات رایج است یا این‌که محصولات رایج به‌دلیل استفاده از آفت‌کش‌ها واقعاً خطرناک‌اند یا نه. سازمان حفاظت از محیط‌زیست قوانین بسیار سخت‌گیرانه‌ای در مورد پسماندهی آفت‌کش‌ها در محصولات وضع کرده و همیشه سطح این مواد را بسیار پایین‌تر از حدی که برای انسان خطرناک محسوب شود، تعیین می‌کند. محصولات ارگانیک هم می‌توانند حاوی بازمانده آفت‌کش‌ها باشند، هم از طریق زمین‌های کشاورزی معمولی که نزدیک‌شان هستند و هم از طریق مواد شیمیایی طبیعی، اما قوی که به‌طور قانونی برای محصولات ارگانیک استفاده می‌شوند. (بعضی آفت‌کش‌های مصنوعی هم برای استفاده در کشاورزی ارگانیک تأییدشده هستند.)
متخصصان زیادی می‌گویند دورنمای تشویق مصرف‌کننده به حذف کلیِ میوه و سبزی‌ها از رژیم غذایی‌شان بسیار نگران‌کننده‌تر از دورنمای پسماند آفت‌کش‌ها است.
متخصصان زیادی می‌گویند دورنمای تشویق مصرف‌کننده به حذف کلیِ میوه و سبزی‌ها از رژیم غذایی‌شان بسیار نگران‌کننده‌تر از دورنمای پسماند آفت‌کش‌ها است. «کارل وینتر»[۱۷] متخصص علوم کشاورزی[۱۸] در دانشگاه «کالیفرنیا دیویس»[۱۹]که مطالب بسیاری درزمینه‌ی پسماند آفت‌کش‌ها من‌جمله تجزیه‌وتحلیل دوازده‌تایی‌های آلوده از او منتشر شده، گفت: «طی سی سال گذشته در کارم بارها به این نتیجه رسیدم که می‌شود از خطرات مصرف محصولات معمولی برای سلامتی چشم‌پوشی کرد. بزرگ‌ترین نگرانی این است که مطمئن شویم مردم میوه و سبزی مصرف می‌کنند. اگر عموم مردم نگران آفت‌کش‌ها هستند (مقادیر بسیار بسیار اندک آفت‌کش در رژیم غذایی‌شان) باید بیشتر مراقب باشند، ممکن است منجر به استفاده کمترشان از میوه و سبزی‌ها شود.»
قیمت: سلامتِ هوادار
حتی «کارگروه محیط‌زیست»[۲۰] سازمان دفاع از مصرف‌کننده در حوزه مواد سمی که لیست دوازده‌تایی‌های آلوده را که دِیشِنِل به آن اشاره کرده بود، منتشر کرده، بر این مسئله تأکید دارد که «مزایای رژیمی غنی از میوه و سبزی‌ها برای سلامتی بر خطرات قرار گرفتن در معرض آفت‌کش‌ها می‌چربد. خوردن محصولاتی که به‌طورمعمول کاشته شده‌اند بسیار بهتر از نخوردن میوه و سبزی است.»
«کلوئی ساکس»[۲۱] یکی از مدیران بازاریابی اتنشن قبول ندارد حرکت دِیشِنِل در تشویق مصرف‌کننده‌ها به اجتناب از بسیاری میوه‌ها و سبزی‌های معمول، توصیه‌ای مرتبط با سلامتی و تغذیه باشد. وی در نامه‌ی الکترونیکی که برای «آن‌دارک»[۲۲] فرستاد، گفت: «وقتی از دوازده‌تایی‌های آلوده حرف می‌زنیم، فهرستی از میوه و سبزی‌هایی را به افرادی معرفی می‌کنیم که در تلاش‌اند رژیمی کاملاً طبیعی داشته باشند، زیرا این محصولات بیشترین میزان آفت‌کش‌های مصنوعی را در خود دارند. اصلاً حرف از خطرات سلامتی در میان نیست.»
مشکل توصیه‌هایی مانند توصیه‌ی دِیشِنِل این است که برداشتن قدم‌های ساده و بر مبنای شواهد به سمت سبک زندگی سالم را دشوار می‌کند.
متخصصان سیاست‌گذاری این حوزه واکنش‌هایی متفاوت نسبت‌به این مجموعه داشتند. ویدئوی مربوط به اداره‌ی غذا و دارو و نظارت بر غذا را به «توماس نلتنر»[۲۳]، مدیر سیاست‌گذاری مواد شیمیایی در «پشتوانه دفاع محیط‌زیست»[۲۴] نشان دادم. پس از تماشای ویدئو گفت: «واقعاً خوب است! بعید می‌دانم مردم متوجه شده باشند که تا چه اندازه به صداقت کمپانی‌هایی که غذا‌های‌شان را به آن‌ها می‌فروشند متکی هستند.»
از سوی دیگر، «تیموتی کالفیلد»[۲۵] محقق سیاست‌گذاری سلامت در دانشگاه «آلبرتا»[۲۶] و نویسنده‌ی کتابی در مورد «گوئنث پالترو»[۲۷] و توصیه‌های سلامتی سلبریتی‌ها، نگران لحن ویدئوها بود. وی به آن‌دارک گفت: «حس می‌کنم کمی حالت وحشت‌پراکنی دارد.» کالفیلد اظهار داشت مشکل توصیه‌هایی مانند توصیه‌ی دِیشِنِل این است که «برداشتن قدم‌های ساده و برمبنای شواهد به‌سمت سبک زندگی سالم را دشوارتر می‌کند؛ پیچیده‌ترش می‌کند؛ پرهزینه‌ترش می‌کند و زمانی‌که رفتار سالم‌تر پیچیده‌تر و پرهزینه‌تر باشد، بعید است دوام پیدا کند.»
هم‌چنین اضافه کرد: «بعضی مطالب این ویدئوها که بسیار خوب تولیدشده، به‌نوعی درست به‌نظر می‌رسد، نه؟ اما همیشه لایه‌های زیرینی نیز وجود دارد … لایه‌ای شبه‌علم که در تمام این برنامه رخنه کرده است.»
برای دِیشِنِل ممکن است این تنها آغاز راه باشد. پروژه‌ی فارم در وب‌سایت و صفحه‌ی فیس‌بوکش فقط با جملاتی مبهم از هدف و کارش صحبت می‌کند. این پروژه روی وب‌سایتش فهرست کارمندان و یا اطلاعات تماس ندارد و با دیدن ادبیات و لحنی که انگار می‌خواهد بگوید ما مأموریت و هدف داریم و ما می‌خواهیم دنیا را تغییر دهیم، ممکن است به راحتی با سازمانی غیرانتفاعی اشتباه گرفته شود. این کمپانی به پیام‌هایی که به صفحه فیس‌بوکش ارسال می‌شود و درخواست اظهار‌نظر در رابطه با دیدگاه‌هایش را دارند هم پاسخی نمی‌دهد. دِیشِنِل هم به مجموعه سؤال‌هایی که از طریق مدیر تبلیغاتش برایش ارسال شد، پاسخی نداد.
اما جزئیاتی در وب‌سایت «اِنجل‌لیست»[۲۸] که کارش در رابطه با به‌کارگیری استارت‌آپ‌ها است، منتشر شد که حاکی از جاه‌طلبی‌هایی بیشتر و منفعت‌طلبانه‌ترِ این کمپانی است. این وب‌سایت پروژه‌ی فارم را این‌طور تعریف می‌کند: «شرکتی عام‌المنفعه که با بهره‌گیری از رسانه و فنّاوری، قصد دارد تغییری معنادار به‌سمت غذاهایی ایجاد کند که تولید پایدار دارند». این کمپانی قصد دارد برای کشاورزهای پایدار «اطلاعات، فنّاوری و دسترسی به منابع مالی که برای مواجهه با چالش‌های مزارع پایدار مدرن به آن نیازمندند» فراهم کند و در تلاش است گروهی از توسعه‌دهنده‌های وب و مدیران تولید را استخدام کند.
در انجل‌لیست نام مؤسس پروژه‌ی فارم «گرگوری کمبل»[۲۹] ثبت شده است؛ شریک تجاری قدیمی پچینیک. هر دو نفر فارغ‌التحصیل «ام‌آی‌تی» هستند (پچینیک مدرک مهندسی شیمی دارد) و در حال حاضر در کار تجاری پرخطری به نام «یلو جکت»[۳۰] همکاری می‌کنند که کارش تأمین نرم‌افزار برای تاجرهای بازار مشتقه در وال‌استریت است. حال به‌نظر می‌رسد با دِیشِنِل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا تصویری از آینده‌ای پایدارتر و محلی‌تر عرضه کنند، آینده‌ای که پیش‌فرضش اگر علمِ تردیدناپذیر نباشد، قطعاً شکی عمیق نسبت‌به شرکت‌هاست.
پی‌نوشت:
[۱] Zooey Deschanel
[۲] Dirty Dozen
[۳] Your Food’s Roots
[۴] hipster
[۵] New Girl
[۶] Goop
[۷] Gwyneth Paltrow
[۸] Honest Company
[۹] Jessica Alba
[۱۰] TB12
[۱۱] Tom Brady
[۱۲] bi0-frequency healing
[۱۳] The Wall Street Journal
[۱۴] The Farm Project
[۱۵] Jacob Pechenik
[۱۶] FDA
[۱۷] Carl Winter
[۱۸] Cooperative Extension
[۱۹] University of California-Davis
[۲۰] the Environmental Working Group
[۲۱] Chloe Sacks
[۲۲] Undark
[۲۳] Thomas Neltner
[۲۴] Environmental Defense Fund
[۲۵] Timothy Caulfield
[۲۶] University of Alberta
[۲۷] Gwyneth Paltrow
[۲۸] AngelList
[۲۹] Gregory Campbell
[۳۰] YellowJacket
۷ اردیبهشت, ۱۳۹۸