مارول به بین‌النهرین می‌رود

بین­‌النهرین باستان که بخشی از عراق، کویت، سوریه، ترکیه و ایران امروزی را شامل می‌­شد به ما چیزی را داد که می‌توانیم «ابرقهرمان­‌های» اولیه به­‌معنای واقعی کلمه بدانیم.

یکی از آن‌­ها «لوگالباندا»[۱] بود که به‌­دلیل مهربانی‌اش با حیوانات، قدرت حرکت بسیار سریع را به­‌دست آورد و عملاً یکی از پدربزرگ­‌های قهرمان کمیک­‌های امروزی «فلش» به­‌حساب می‌آید.

اما برخلاف قهرمانان کلاسیک (تیسوس، هرکول و خدایان مصری مانند هوروس) که در فرهنگ عامه امروزی هم کماکان نمادهایی مهم به­‌شمار می روند، خدایان بین‌النهرینی تا حد زیادی به فراموشی سپرده شده‌اند.

یکی از استثنائات این فراموشی، نمایش فرهنگ بین‌النهرینی در آثار علمی تخیلی، فانتزی و مخصوصاً کتاب‌های کمیک است. مارول و دی­‌سی کمیکز خدایانی بین‌النهرینی را چون «اینانا»[۲] الهه عشق، خدایان عالم اموات «نرگال»[۳] و «ارشکیگال»[۴] و «گیلگمش»[۵] پادشاه شهر اوروک به داستان‌هایشان اضافه کرده‌اند.

گیلگمیشِ انتقام‌جو

نسخه کمیکی از شخصیت «گیلگمش» را «جک کربی»[۶] برای کمیک­‌های مارول خلق کرد. البته این کاراکتر توسط چندین نویسنده دیگر من‌­جمله «رُی توماس»[۷] استفاده شده بود. گیلگمشِ ابرقهرمان عضوی از «انتقام­‌جویان»[۸] است؛ گروه تخیلی از ابرقهرمانان مارول که امروزه سوژه بخش عمده‌ای از فیلم­‌های تجاری هستند و کاراکترهایی چون کاپیتان آمریکا، ثور و هالک در آن حضور دارند. کاراکتر او ارتباط نزدیکی با کاپیتان آمریکا دارد و کاپیتان آمریکا در چندین جنگ به او کمک می‌کند.

گیلگمش و کاپیتان آمریکا هر دو کاراکترهایی هستند که از زمان و فرهنگ خودشان دور افتاده‌اند. برای کاپیتان آمریکا، زمان داستان دهه ۱۹۴۰ ایالات متحده است و برای گیلگمش، بین‌النهرین باستان. یکی از وجوه هسته‌ای روایت‌های شخصی آن‌­ها تلاش برای پیدا کردن راهشان در دنیای مدرن است، در حالی­‌که درگیر سنت‌­های گذشته خودشان نیز هستند.

گیلگمش به­‌عنوان «یک فراموش شده» شناخته می­‌شود. «فراموش کردنِ» گیلگمشِ قهرمان در اولین حضورش در کمیک­‌های مارول در سال ۱۹۷۶ نیز مورد اشاره قرار می‌گیرد

اولین حضور گیلگمش به­‌عنوان یک انتقام‌­جو به سال ۱۹۸۹ در کمیک­‌های «انتقام­‌جویان یک» شماره ۳۰۰ (گرفتار در جهنم) باز می­‌گردد. در آن کمیک، گیلگمش به‌­عنوان «یک فراموش شده» شناخته می‌شود. «فراموش کردنِ» گیلگمشِ قهرمان در اولین حضورش در کمیک‌­های مارول در سال ۱۹۷۶ نیز مورد اشاره قرار می‌گیرد. در آن­‌جا کاراکتر «اسپرایت» می­‌گوید «این قهرمان مثل یه افسانه باستانی زندگی می­‌کنه، دیگه کسی به یاد نمیاردش.»

در انتقام­‌جویان شماره ۳۰۴ (آرزوی آزاد نفس کشیدن) گیلگمش همراه با کاپیتان آمریکا و ثور به جزیره «الیس» سفر می­‌کند. در آن­‌جا فرصت پیدا می­‌کنند پیرامون گذشته مشترکشان به­‌عنوان «مهاجر» صحبت کنند. ثور نیز مانند گیلگمش از سرزمینی بیگانه آمده که در داستان «پادشاهی شمالی آسگارد» معرفی می‌­شود.

در شماره ۱۱ «کامیک سالانه‌ی کاپیتان آمریکا»، کاپیتان آمریکا به فضای باستانی اوروک منتقل شده است.

در کمیک «سالگرد کاپیتان آمریکا شماره ۱۱» در سال ۱۹۹۲ کاپیتان آمریکا در جنگ با شخصیت شروری به‌­نام «کنگ»[۹] در زمان به­‌عقب سفر می‌­کند و به اوروکِ سال ۲۷۰۰ پیش از تاریخ باز می­‌گردد. آن­جا متوجه می‌­شود که رفیق سلطنتی‌­اش گیلگمش است و پادشاه را در ماجراهایی که در حماسه باستانی گیلگمش پیش می‌­آید، همراهی می­‌کند.

در افسانه اصلی، گیلگمش کلید جوانی جاودان را که یک گیاه است، پیدا می­‌کند و پس از آن یک مار گیاه را از چنگ او در می‌­آورد. در نسخه کمیک این افسانه، مار تبدیل به یک اژدهای دریایی خشمگین شده است که کاپیتان آمریکا برای نجات دادن گیلگمش باید با آن بجنگد. اشتیاقِ معروف قهرمان بین‌­النهرینی برای رسیدن به جاودانگی را می‌توانیم در نسخه کمیک در قالب تنها گذاشتن کاپیتان آمریکا حین جنگ با اژدها و رفتن به سراغ گیاه جاودانگی ببینیم. این کار گیلگمش باعث می‌شود کاپیتان آمریکا بفهمد هم‌­رزم باستانی‌­اش چند هزار سالی با فهمیدن معنای «کار گروهی» فاصله دارد!

کانن بربر

گیلگمش تنها قهرمانی نیست که به آینده [دوره کنونی] آمده است. در کمیک سال ۱۹۷۴ مارول با نام «کنان بربر»[۱۰] (دوستی از شهر فراموش شده) یکی از الهه‌­های بین‌­النهرینی به‌­نام «اینانا» (الهه عشق) حضور دارد. در این کمیک، اینانا به قهرمانِ بربرِ داستان برای پیروزی در جنگ علیه «لوترز» در یک «شهر فراموش شده» باستانی کمک می‌کند. اینانای مارول قدرت­‌هایی شبیه به نسخه افسان‌ه­ای این الهه دارد؛ من­‌جمله قدرت شفا بخشیدن. جالب است که تِم «فراموش کردن» و «فراموش شدگی» در تمام کمیک­‌های مرتبط با افسانه‌­های بین­‌النهرینی غلبه دارد. شاید این تم اشاره به فراموش شدگی فرهنگ باستانی بین­‌النهرین در دوران کنونی اشاره می­‌کند.‌

ادبیات افسانه­‌ای

شاید دوست داشته باشیم فکر کنیم که سفر سال ۱۹۹۲ کاپیتان آمریکا به بین­‌النهرین باستان تفسیری از فضای سیاسی آن سال بوده است؛ مخصوصاً ماجرای «جنگ خلیج». اما رُی توماس، خالق این کمیک، از طریق ایمیل به من گفت تصویری که از گیلگمش ارائه داده است در علاقه او [به این شخصیت] در دوران دانشگاه و آموزش افسانه­‌های باستانی به دانش­‌آموزان در دبیرستان ریشه دارد.

نتایج مطالعات اخیر نشان می‌دهد که گنجاندن داستان‌ها [ی اسطوره‌ای] در کمیک­‌ها می‌تواند قدرت به­‌خاطر سپردن آن‌ها را بیشتر می‌کند

ترکیب مهارت‌های اجتماعی با مهارت‌های تحلیلی از طریق مطالعه اسطوره‌شناسی می‌تواند مبنایی برای عشق همیشگی به یادگیری شود. نتایج مطالعات اخیر نشان می‌دهد که گنجاندن داستان‌ها [ی اسطوره‌ای] در کمیک­‌ها می­‌تواند قدرت به­‌خاطر سپردن آن‌ها را بیشتر می‌کند؛ یافته‌ای که اهمیت زیادی برای حفظ میراث فرهنگی بین‌النهرین دارد.

تصویر منسوب به گیلگمش، از ۷۰۰ سال پیش از میلاد در عراق

ایجاد ادبیات افسانه‌ای در مخاطبان آثار علمی تخیلی و فانتزی می‌تواند فضا را برای معرفی شخصیت‌های ناشناخته‌تر باستانی باز کند. کمیک‌­های مارول به‌­طور مجازی تمام خدایان یونان، روم و آسگارد را به­‌تصویر می‌کشد، اما ماورای این دنیاهای باستانیِ شناخته­‌شده­‌تر، مارول خدایان مایایی، هاوایی، ادیان سلتیک و خدایان نه‌­چندان اصیل استرالیایی را نیز در کنار بسیاری دیگر نشان داده است.

استفاده از افسانه بین‌النهرینی در کتاب‌های کمیک بیانگر قابلیتِ پایدار افسانه‌های باستانی برای پیدا کردن مخاطبان جدید و ایجاد ارتباط با دوران مدرن است. در دنیای چندگانه نامتناهی کمیک‌­ها، فهم روایت داستان‌ها می‌تواند پلی بزند برفراز یک وقفه چهار هزار ساله و داستان‌های کهنه را دوباره نو کند تا آن­‌ها را برای آیندگان نگه دارد.

پی‌نوشت:

[۱] Lugalbanda

[۲] Inanna

[۳] Nergal

[۴] Ereshkigal

[۵] Gilgamesh

[۶] Jack Kerby

[۷] Row Thomas

[۸] Avengers

[۹] Kang

[۱۰] Conan the Barbarian

۱۴ آبان, ۱۳۹۷