کشور وحشیِ وحشی

هرکس که به دنیای عرفان عصر جدید سرکی کشیده باشد، احتمالاً نام «اوشو» را شنیده است. عارف هندی ریش‌داری که بیش از ۲۰۰ ناشر ترجمه کتاب‌هایش را به بیش از ۶۰ زبان چاپ کرده‌اند؛ احتمالاً آثارش را در مغازه‌ی فروش وسایل هیپی‌ها، کنار تشک یوگا و گوی‌های بلورین پیدا می‌کنید.

بااین‌وجود اگر به وب‌سایت اوشو سر بزنید یا یکی از ۲۰۰ هزار نفری باشید که هرساله به «مرکز بین‌المللی اوشو»[۱] در شهر پونای هند می‌روند، چیزی در مورد پرماجراترین بخش زندگی‌اش، پیش از آنکه نام اوشو را روی خود بگذارد، نمی‌شنوید. وقتی هنوز «باگوان شری راجنیش»[۲] بود.

راجنیش که در سال ۱۹۹۰ مرد؛ پیشوایی معنوی در هند بود که هزاران پیرو ــ که به آن‌ها «سانیاسین»[۳] یا مردمان نارنجی[۴] می‌گویند ــ جذب کرد تا عشق آزاد را تمرین کنند و به سبک خاص و غیرمعمول او، مراقبه انجام دهند: اول مثل انسان‌های اولیه فریاد بکشند و بعد جوری برقصند انگار نوبت اجرای فتبوی اسلیم[۵] روی سِنِ پیرامید[۶] در گلستونبری[۷] رسیده است.

اوشو در دهه ۸۰ با دولت هند درگیر شد و در نتیجه تصمیم گرفت مزرعه بزرگی در اورگن بخرد. بیشتر این زمین‌ها قابل سکونت نبودند، درنتیجه ابتدا پیروانش را فرستاد تا آرمان‌شهری بنا کنند. پیروانش سدی بزرگ، فرودگاه، نیروگاه برق و مرکز مراقبه‌ای ساختند که ظرفیت بیش از ۱۰ هزار نفر را داشت. نامش را «راجنیش‌پورام»[۸] گذاشتند و وقتی آماده شد، راجنیش و پیروانش به آمریکا نقل مکان کردند.

فرقه‌ای که تشکیل دادند مثل «ساینتالوژی» روان‌گسیخته، مثل «جونز تاون»[۹] باورنکردنی و عجیب و مثل «خانواده منسن»[۱۰] کنترل‌شده بود. بااین‌وجود تا زمان پخش کشور وحشیِ وحشی، جدیدترین مستند چند قسمتی و پرطرفدار نتفلیکس به کارگردانی دو برادر، مکلین وی و چپمن وی[۱۱]، به‌اندازه این جنبش‌ها وارد گفتگوهای فرهنگی نشد. حالا انگار مردم چیزی جز این برای حرف زدن ندارند. این مستند شش قسمتی که برای تماشا در دسترس است، در وب‌سایت راتن تومیتو امتیاز ۱۰۰ درصد را کسب کرده است و فیلم‌سازهای دیگر هم حمایت تبلیغاتی خود را از آن نشان داده‌اند؛ از جمله بری جنکینز کارگردان برنده‌ی اسکار و سازنده مهتاب که در توییتر نوشت: «دارم برای بار دوم کشور وحشیِ وحشی رو تماشا می‌کنم. احتمالاً به بار سوم هم بکشه.» این فیلم، محرکِ نوشتن صدها مقاله‌ای شد که این رخداد را دوباره بررسی کردند و چندین روزنامه‌نگار دیگر هم سعی کردند با اعضای قدیمی این فرقه ارتباط بگیرند یا خودشان سانیاسین را تجربه کنند.

علت اصلی جذابیت این برنامه به خاطر این است که مخاطبان تا به حال از این جریانات خبر نداشته‌اند و شوکه شده‌اند. یکی از کاربران یوتیوب با دنبال‌کننده‌های بالا گفته: «باورم نمی‌شه این اتفاق تو آمریکا رخ داده و من تا الان ازش خبر نداشتم.»

جذابیت این برنامه فقط به‌خاطر تصاویری خصوصی که کارگردان‌ها پیدا کرده‌اند نیست؛ یا حتی اینکه توانسته‌اند تقریباً با تمام رهبران زنده این فرقه مصاحبه‌هایی کامل انجام دهند. به‌نظر می‌رسد بینندگان از اینکه تا به حال از این جریانات خبر نداشتند هم شوکه شده‌اند. جن مک‌آلیستر، یکی از کاربران یوتیوب با بیش از سه میلیون دنبال‌کننده، واکنشی داشت مشابه کسانی‌که در آن دوره به‌دنیا نیامده بودند. «باورم نمی‌شه این اتفاق تو آمریکا رخ داده و من تا الان ازش خبر نداشتم.»

استقبال پیروان راجنیش از او در لحظه ورودش به ایالت اورگن سوار بر رولزرویس

شاید برای این است که فرهنگ عامه ترجیح می‌دهد داستان همان چند فرقه معروف را مدام تکرار کند. در چند سال گذشته، رمان دختران[۱۲] نوشته اما کلاین[۱۳] بازسازی خیالی زندگی در خانواده منسن، کتابی پرفروش شد. فیلم بعدی کوئنتین تارانتینو با نام روزی، روزگاری در هالیوود[۱۴] با حضور برد پیت و لئوناردو دی‌کاپریو هم در مورد منسن‌ها است. فصل جدید سریال برنده جایزه امی داستان‌های ترسناک آمریکایی هم از جنبش جیم جونز[۱۵] و هم منسن ایده گرفته است. فیلم ساینتالوژی من[۱۶] ساخته لوئی ترو[۱۷] هم جدیدترین مستند بزرگ در مورد این جنبش بود. به نظر می‌رسد از عطش شنیدن این داستان‌ها هیچ کم نشده باشد.

مثل بیشتر فرقه‌ها، جنبش سانیاسین با رؤیای آینده‌ی بهتری که اعضایش داشتند آغاز شد. آنچه کشور وحشیِ وحشی را برجسته کرده، چند قسمتی بودنش است که فرقه را جذاب‌تر کرده است: حسی از هدفمندی، خودشکوفایی و عشق آزاد. این برنامه شما را به درون آموزه‌های راجنیش و جذبه مُنشی شخصی‌اش، ما آناند شیلا[۱۸] می‌کِشد. بااین‌وجود از قسمت چهار، این جامعه درگیر خوراندن داروی آرام‌بخش به هزاران بی‌خانمان، تقلب‌های مهاجرتی، نقشه‌های قتل ناموفق و بزرگ‌ترین حمله بیوتروریستی تاریخ آمریکا می‌شود. اعضای این فرقه با آلوده کردن میز سالاد رستوران‌ها، ۷۵۱ نفر را به ویروس سالمونلا مبتلا کردند. حمله ۱۹۸۴ که با هدف از پا انداختن رأی‌دهنده‌ها برای پیروز شدن چند نماینده‌شان در انتخابات محلی برنامه‌ریزی شده بود، منجر به حکم ۲۰ سال زندان برای شیلا شد.

وقتی از ریک رأس، عضو «مؤسسه مطالعه فرقه‌ها» پرسیدم چرا این جماعت بیشتر در مورد رهبرشان به شک نیفتادند، گفت: «تمام این اتفاقات رو به وضوح به‌خاطر دارم. اعضای خانواده افرادی که در اورگن زندگی می‌کردن با من تماس می‌گرفتن. با من تماس می‌گرفتن چون نگران امنیت عزیزان‌شون بودن و توانایی بالقوه گروه برای ارتکاب خشونت یا جرم رو می‌دیدن و عزیزان‌شون داشتن پول زیادی در اختیار راجنیش قرار می‌دادن.»

مستند، سؤال‌های زیادی را در رابطه با سانیاسین‌ها و اینکه آیا واقعاً جنبش‌شان معنوی بود یا صرفاً کلاهبرداری، بی‌پاسخ باقی می‌گذارد؛ به‌خصوص اینکه هنوز بیشتر اعضای سابق با علاقه در مورد راجنیش حرف می‌زنند، اما راس معتقد است هیچ شکی نیست که هدف‌شان مغرضانه بود: «بسیار روشمند و سنجیده عمل می‌کردن. راجنیش باهوش و تحصیل‌کرده بود، دکترا داشت. استاد روش‌های سوءاستفاده و تأثیرگذاری بود. در این نوع گروه‌ها، چنین اتفاقاتی معمولاً رخ میدن. با مخاطبِ هدف‌شون رفتاری منصفانه ندارن و شفاف نیستن. مردم گول می‌خورن و بعد گیر می‌افتن.»

راس فرقه‌هایی که بعد از راجنیش ظهور کردند را نام می‌برد: فرقه آئوم شینریکیو[۱۹] که در سال ۱۹۹۵ در متروی توکیو گاز اعصاب سارین منتشر کرد و ۱۲ نفر را کشت؛ کلیسای برتری‌طلب‌های سفیدپوست آمریکایی «اف‌ال‌دی‌اس» که مثل راجنیش، کنترل سیاسی دو شهر و نیروهای پلیسش را در دست دارد و رهبرش به اتهام سوءاستفاده از کودکان و تجاوز در زندان است؛ فرقه معبد خورشید[۲۰] که در خودکشی دسته‌جمعی ده‌ها نفر از اعضایش در فرانسه و سوئیس دست داشت. لیست بسیار بلند او تأکیدی است بر اینکه صرفاً آگاه بودن از فرقه‌های گذشته، جلوی فرقه‌های بعدی را نمی‌گیرد.

ما آناند شیلا، منشی شخصی سابق راجنیش به چهره‌ای کاریزماتیک برای فرقه تبدیل شد

سوزان نیوکام، پژوهشگر سمینار شبکه جنبش‌های مذهبی جدید در دانشکده اقتصاد لندن[۲۱] می‌گوید: «مشکل اینجا است که هیچ‌کس برای حضور در فرقه‌ها ثبت‌نام نمی‌کنه، هیچ‌کس اعتراف نمی‌کنه که عضو فرقه است. این گروه‌ها معمولاً انتقادهای به‌جای زیادی در مورد جامعه دارن. نابرابری‌های بسیاری وجود داره. رقابتی بی‌امان که فردیت رو در خودش خفه می‌کنه.»

مشکل اینجا است که تشخیص مثبت یا منفی بودنِ تأثیر گروه‌هایی که درمان، مراقبه، پندهای زندگی، یوگا و گوشه‌نشینی را توصیه می‌کنند، همواره بسیار سخت است

به اعتقاد او مشکل اینجا است که تشخیص مثبت یا منفی بودنِ تأثیر گروه‌هایی که درمان، مراقبه، پندهای زندگی، یوگا و گوشه‌نشینی را توصیه می‌کنند، همواره بسیار سخت است. در بیشتر موارد فرد، تازه زمانی مطلع می‌شود عضو یک فرقه شده است که آن‌قدر وقت و انرژی و سرمایه صرف آن کرده که بیرون آمدن از آن برایش مشکل است.

امروزه فرقه اوشو، ۲۸ سال پس از مرگ بنیان‌گذارش، نسخه بسیار معتدل‌تری است از آنچه در اورگن بود و تمرکزش بر فروش کتاب‌ها و گوشه‌نشینی برای مراقبه است. بااین‌وجود هنوز تمایلی ندارد یافته‌های این مستند را بپذیرد. سازمان رسمی‌اش اوشو تایمز[۲۲] می‌گوید این مستند نتوانسته نشان دهد که «تمام این‌ها دسیسه دولت آمریکاست، دستورش از کاخ سفید صادر شده و هدفش کنار زدن رؤیای اوشو از جامعه‌ای بر مبنای زندگی آگاهانه است». راجنیش حتی بعد از مرگ هم از پیروانش سوءاستفاده می‌کند.

پی‌نوشت:

[۱] Osho International Centre

[۲] Bhagwan Shree Rajneesh

[۳] sannyasin

[۴] orange people

[۵] Fatboy Slim

[۶] Pyramid stage: سن اصلی اجرای برنامه در جشنواره موسیقی گلستونبری

[۷] Glastonbury

[۸] Rajneeshpuram

[۹] Jonestown

[۱۰] Manson family

[۱۱] Mclain and Chapman Way

[۱۲] The Girls

[۱۳] Emma Cline

[۱۴] Once Upon a Time In Hollywood

[۱۵] Jim Jones

[۱۶] My Scientology Movie

[۱۷] Louis Theroux

[۱۸] Ma Anand Sheela

[۱۹] Aum Shinrikyo

[۲۰] Solar Temple

[۲۱] LSE

[۲۲] The Osho Times

۲۶ آبان, ۱۳۹۷