پراشانت گوپتا
فیلم‌ها بهترین مجرا برای تخیل و خلاقیت بشر هستند. فیلم جایی است که تمام تخیلات نامحتمل، چیزهایی که زمانی از نظر فناوری ناممکن پنداشته می‌شدند و چیزهایی که هنوز وجود ندارند، حیات می‌یابند. ما انسان‌ها همواره در مورد همه چیز فکر می‌کنیم. ما می‌خواهیم مسائل توضیح داده نشده را توضیح دهیم، مرزهای خود را گسترش دهیم و کارها را آسان کنیم و این کنجکاوی معمولاً منجر به ایده‌های عالی می‌شود.
یکی از پرسش‌هایی که ما سعی می‌کنیم پاسخ دهیم این است: «چه می‌شود اگر …». چه می‌شود اگر جامعه‌ای از انسان‌ها باشند که زیر آب زندگی می‌کنند؟ چه می‌شود اگر در سیاره‌های دیگر حیات وجود داشته باشد؟ چه می‌شود اگر ساحر و جادوگر وجود داشته باشد؟ چه می‌شود اگر زامبی‌ها باشند؟ چه می‌شود اگر آخرالزمان فرابرسد؟ چه می‌شود اگر دوباره جنگ رخ دهد؟ تمام این پرسش‌ها داستان‌های فوق‌العاده‌ای مثل مردان اکس، سری بیگانه‌ها، جنگ ستارگان، پیشتازان فضا، هری پاتر، جنگ جهانیِ زد و بسیاری داستان‌های دیگر را به ما داده‌اند.
پرسشی که برای من از همه جذاب‌تر است این است که «چه می‌شود اگر ماشین‌ها هوشمند شوند؟». دهه‌ها است که مفهوم «هوش مصنوعی» مورد علاقه‌ی داستان‌گویان بوده است. در این مقاله، من برخی فیلم‌های معروف این حوزه و آنچه می‌توان از آن‌ها آموخت را بررسی می‌کنم.
ترمیناتور یکی از مجموعه فیلم‌های مورد علاقه‌ی من است که قسمت یکم آن در سال ۱۹۸۴ منتشر شد. در این داستان، دولت آمریکا یک هوش مصنوعی به نام اسکای‌نت خلق می‌کند که قرار است شبکه‌ی دفاعی را به‌صورت خودکار درآورد. این هوش مصنوعی، کنترل عملیات نظامی را به دست می‌گیرد و در نهایت می‌کوشد که نسل بشر را از طریق حملات اتمی نابود کند، چراکه بشر را تهدیدی برای بقای خود می‌بیند.
آرنولد شوارتزنگر در نمایی از فیلم سینمایی ترمیناتور: روز قضاوت (۱۹۹۱)
این سه‌گانه، یکی دیگر از فیلم‌های مورد علاقه‌ی من است که قسمت اول آن در سال ۱۹۹۹ منتشر شد. این اثر، نمونه‌ی فوق‌العاده‌ای است از فیلم‌هایی که تقابل انسان و ماشین را نشان می‌دهند و در پی آن است که درکی را که از جهان به دست آورده‌اید به هم بریزد. در این داستان، ماشین‌ها جمعیت بسیار بزرگی از انسان‌ها را از بین برده‌اند و از آن‌ها به عنوان منبع تغذیه‌ی ماشین‌ها استفاده می‌کنند. هوش مصنوعی، نرم‌افزاری می‌سازد به نام ماتریکس که جهان واقعی را شبیه‌سازی می‌کند و از آن به جای واقعیت انسان‌ها استفاده می‌کند. در این داستان، آخرین جامعه‌ی بشری که هنوز زنده مانده است، در حال مبارزه با ماشین‌ها است.
فیلم سینمایی ماتریکس
من، ربات
این فیلم که در سال ۲۰۰۴ منتشر شد، ما را به آینده‌ای می‌برد که در آن، ربات‌ها کارکردهای متنوعی دارند و در بخش‌های عمومی مختلف به عنوان خدمتکار فعالیت می‌کنند. برنامه‌ی آن‌ها بر اساس سه قانون رباتیک نوشته شده است که اساساً به آنان اجازه نمی‌دهد که به صدمه زدن به انسان‌ها فکر کنند. اما به این مسئله دلخوش نباشید چون شخصیت بد این فیلم یک هوش مصنوعی است به نام ویکی[۱] که نوعی درک مخدوش از نجات انسان‌ها را در خود ایجاد می‌کند که طی آن باید انسان‌ها را از دست خودشان نجات دهد و کنترل تمام ربات‌ها را به دست می‌گیرد و در نهایت انسان‌های زیادی را می‌کشد.
نهان، یک فیلم اکشن است که در سال ۲۰۰۵ منتشر شد. در این داستان نیروی دریایی، یک جنگنده‌ی جت با هوش مصنوعی می‌سازد که قدرت انفجاری، سرعت و قابلیت‌های رادارگریز فوق‌العاده دارد. این هوش مصنوعی نسبت به توانایی‌های خودش آگاه می‌شود و با تکبر، خود را برتر از همه می‌بیند. در نهایت این جنگنده، سرکش می‌شود و تلاش می‌کند که یک جنگ جهانی را آغاز کند و جان انسان‌های بسیاری را می‌گیرد.
فیلم سینمایی نهان (۲۰۰۵)
۹
فیلم ۹، یک انیمیشن عالی است که در سال ۲۰۰۹ منتشر شد. داستانی پساآخرالزمانی در دنیایی است که دیگر انسانی در آن وجود ندارد. می‌خواهید حدس بزنید که چه چیزی منجر به وقوع آخرالزمان شده است؟ شما بگویید چون تا حالا باید معلوم شده باشد. یک دانشمند، هوشی مصنوعی می‌سازد و نام آن را برِین[۲] می‌گذارد. این هوش مصنوعی می‌تواند خودش ماشین بسازد و هدفش، تأمین منافع انسان است اما سرانجام آنقدر فاسد، دیگرآزار و خونخوار می‌شود که ماشین‌های جنگی می‌سازد و خودِ انسان‌ها را از بین می‌برد.
نمایی از انیمیشن سینمایی ۹
در این فیلمِ تخیلی که در سال ۲۰۱۴ منتشر شد، از آزمون تورینگ برای اثبات قابلیت‌ها و هوشیاری یک هوش مصنوعی استفاده می‌شود. مدیرعامل باهوش یک شرکت، یک هوش مصنوعی به نام آوا می‌سازد و از یک کارمند باهوش شرکت می‌خواهد که نقش انسان را در این آزمون ایفا کند. این هوش مصنوعی در سطحی جدید قرار دارد و از خودآگاهی، تخیل، زیرکی، جنسیت و همدلی بهره می‌گیرد تا انسانی را که با او صحبت می‌کند و خالق خود را فریب دهد و فرار کند و متأسفانه موجب نابودی این انسان‌ها می‌شود.
فیلم سینمایی اکس‌ماکینا
این فهرست، شامل تمام فیلم‌های هوش مصنوعی نمی‌شود، چراکه فیلم‌های زیادی به اشکال مختلف به این موضوع پرداخته‌اند. اگر متوجه شده باشید، چیزی میان تمام فیلم‌هایی که اشاره شد مشترک است و آن اینکه در تمام آن‌ها هوش مصنوعی سرانجام متوجه برتری قابلیت‌هایش نسبت به انسان‌ها می‌شود و پس از آن، به دلیلی مانند طمع، تکبر، حس مورد تهدید بودن، دیگرآزاری، خونخوار بودن و دلایل دیگر، به دشمنی با انسان می‌پردازند. این دلایل، غرایز ابتدایی بشر هستند که در این فیلم‌ها در هوش مصنوعی ظهور پیدا می‌کنند.
این داستان‌ها را نه دانشمندان و سازندگان فناوری، بلکه افراد خلاق و دارای قوه‌ی تخیل قوی می‌نویسند. چیزی که برای من سؤال است این است که چرا اکثر داستان‌های مربوط به هوش مصنوعی، به جنبه‌های منفی آن می‌پردازند. بیایید سعی کنیم این مسئله را دریابیم.
صفاتی همچون طمع، تکبر، دیگرآزاری و خونخوار بودن که هوش مصنوعی را در فیلم‌های سینمایی با آن‌ها تصویر می‌کنند، درواقع همان غرایز ابتدایی خود انسان‌ها هستند
فرض کنید که شما ماشینی بسازید که بتواند همانطور که شما فکر می‌کنید فکر کند، استدلال کند، شرایط را کنترل کند، تصور کند، خلق کند، نابود کند، ابتکار به خرج دهد و البته در همه‌ی این کارها از شما بهتر باشد. حالا تصور کنید که اگر کسی از شما بخواهد کاری انجام دهید و به هیچ چیز دیگری فکر نکنید، آیا قادرید این کار را انجام بدهید؟ همین مسئله در مورد ماشین‌ها هم صادق است. شما نمی‌توانید از یک ماشینِ هوشمند توقع داشته باشید که تنها کاری را انجام دهد که برای آن طراحی شده است. این ماشین فکر خواهد کرد، تحلیل خواهد کرد و در جهت هدف جدیدش تصمیم خواهد گرفت. این هدف جدید می‌تواند تحت تأثیر غرایز بشری باشد. چنین ماشینی ممکن است طمع کند که ماشین‌های هوشمند بیشتری به عنوان متحدش داشته باشد، ممکن است وقتی همه‌ی چیزهای اطرافش را بی‌ارزش می‌بیند، احساس برتری کند، ممکن است فاسد شود، تشنه‌ی قدرت شود، از دستورات سرپیچی کند یا ممکن است از طریق نابودی بشر (به عنوان تنها رقیبش) سعی کند که پیروز شود. من فکر می‌کنم که این مسئله فرایند ذهنیِ پسِ این داستان‌ها است.
ساختن چنین هوش مصنوعی‌ای ممکن است در آینده‌ی نزدیک رخ ندهد، اما ما انسان‌ها تشنه‌ی برتری پیدا کردن هستیم و ممکن است در نهایت در جست‌وجوی موفقیت، به جایی برسیم که به‌طور ناخواسته نوع بشر را دچار تهدید کنیم.
و هوش مصنوعی باید از نظر اهدافی که دارد، محدود شود. اگر می‌خواهید چیزی بسازید که چنین محدودیتی نمی‌پذیرد، بروید و بچه‌دار شوید!
من هوش مصنوعی را نادیده نمی‌گیرم و معتقدم که می‌تواند در جهت بهتر ساختن زندگی بشر مورد استفاده قرار گیرد، اما این فیلم‌ها پیامی قدرتمند صادر می‌کنند که باید محتاط باشیم. یک هوش مصنوعی نباید ظرفیت ذهنی نامحدودی مانند بشر داشته باشد. هوش مصنوعی باید از به دست آوردن توانایی‌هایی که آن را به غرایز منفی بشری نزدیک می‌کند، منع شود. هوش مصنوعی ابزار حساسی است که می‌تواند زندگی عموم مردم را تحت تأثیر قرار دهد. ما باید اطمینان حاصل کنیم که از این ابزار در جهت رفاه عموم استفاده می‌کنیم، نه در جهت به خطر انداختن بقای آنان.
این موضوع اخیراً توجه عموم مردم را در سطح جهان به خود جلب کرده است و مدیران و افراد پیشرو در فناوری در تلاش‌اند که به این مسئله بپردازند و در مورد فجایع احتمالی هشدار دهند.
در پایان، میل دارم که شما را با این فکر در مورد هوش مصنوعی ترک کنم. هوش مصنوعی، اگر با احتیاط مورد استفاده قرار گیرد می‌تواند یک نعمت باشد اما اگر در تلاش برای برتری پیدا کردن، در نهایت مرتکب همان اشتباهاتی شویم که در فیلم‌ها نشان داده می‌شوند، باید گفت که احمق‌تر از ما کسی وجود ندارد.
پی‌نوشت:
[۱] V.I.K.I
[۲] B.R.A.I.N
۶ آذر, ۱۳۹۷