جیمز استرن و مایکل مور
پس از گذشت دو سال از آغاز دوران ترامپ و در حالی که به انتخابات مهم و چه‌بسا تاریخیِ میان‌دوره‌ی کنگره نزدیک می‌شویم، دو مستند جدید آغاز می‌شوند که کارشناسان مختلف با خنده در آن‌ها می‌گویند دونالد ترامپ شانسی برای رییس جمهوری ایالات متحده ندارد.
یکی از این مستندها کار مایکل مور، کارگردان برنده‌ی جایزه‌ی اسکار است. این دومین فیلمِ او در مورد ترامپ است. فیلم یکمش با نام «مایکل مور در سرزمین ترامپ» محصول ۲۰۱۶ بود که هفته‌ها قبل از انتخابات ۲۰۱۶ اجرا، تصویربرداری و ادیت شد. مایکل مور در این فیلم که حاصل بازی تک‌نفره‌ی خودش بود، پیروزی ترامپ را پیش‌بینی کرد. او در واقع برخلاف کارشناسان، هرگز نسبت به پیروزی ترامپ تردید هم نداشت. آخرین فیلم او به نام فارنهایت یازده‌نُه – که در عنوان فیلم سال ۲۰۰۴ با نام فارنهایت نُه‌یازده (به معنای یازده سپتامبر) جای اعداد را برعکس کرده – چکیده‌ی احساسش را اینگونه بیان می‌کند: روز انتخابات سال ۲۰۱۶ از نظر سیاسی، معادل حملات یازده سپتامبر به مرکز تجارت جهانی و پنتاگون بود.
مور در یک خانواده‌ی کارگری در فلینت میشیگان به دنیا آمد. ایالتی که در آن ترامپ، هیلاری کلینتون را شکست داد. جیم استرن، که یک سرمایه‌گذار و تولیدکننده‌ی فیلم پرکار است هم در میدوست بزرگ شد اما در ناحیه‌ی مترقی شیکاگو. او نیز در اوایل سال ۲۰۱۶ احساس می‌کرد که یک تغییر سیاسی در پیش روست و همراه یک گروه فیلمساز به فلوریدا، ویرجینیای غربی و آریزونا رفت تا طرفداران ترامپ را ببیند و آنان را درک کند. فیلم استرن به نام «آشوب در آمریکا» نشان می‌دهد که یکی از «واقعیت»هایی که طرفداران ترامپ به آن استناد می‌کردند این بود که: کلینتون عهد کرده که در اولین روز انتخابش به عنوان رییس جمهوری، متمم دوم قانون اساسی ایالات متحده را باطل کند.
نیوزویک، به طور جداگانه با مور و استرن مصاحبه کرده است. آنچه در اینجا می‌خوانید ترکیبی است از گزیده‌ی این دو گفت‌وگو:
جیم، چه چیزی در اوایل سال ۲۰۱۶ باعث شد که فکر کنی ترامپ قرار است برنده شود؟
استرن: من در نیویورک، شیکاگو، لوس‌آنجلس، و سانفرانسیسکو (که تمامشان شهرهای لیبرال هستند) زندگی کرده‌ام و من اهل یک خانواده‌ی سیاسی هستم. کسانی که در اطراف من بودند امیدوار بودند که ترامپ در بین نامزدهای جمهوری‌خواه برای رقابت نهایی انتخاب شود چون معتقد بودند که آمریکایی‌ها به هیچ عنوان او را انتخاب نخواهند کرد و این امر پیروزی هیلاری را تضمین خواهد کرد. من کاملا برعکس فکر می‌کردم و بسیار نگران بودم چون فکر می‌کردم کلینتون قادر نخواهد بود که رأی‌دهندگان را با خود همراه سازد تا بر آن بخش از جامعه که ترامپ را رها نخواهند کرد، غلبه کند. من احساس می‌کردم مردم باهم حرف هم نمی‌زنند. می‌توانیم خیلی حالت انتقادی بگیریم و بگوییم مردم خنگ هستند، اما من اینطور فکر نمی‌کنم.
مایکل، شما کی و چرا تصمیم گرفتی فیلمت را بسازی؟
مور: در ماه ژانویه، پس از یک سال از پیروزی ترامپ. در ابتدا دغدغه‌های مردم در مورد او بیشتر این بود که آیا او دیوانه است یا نه و آیا مشکلات روانی دارد یا نه. برخی هم از خودشان متشکر می‌شدند چون می‌گفتند ترامپ نتوانسته کار زیادی انجام بدهد. اما من به تدریج به شکل بسیار متفاوتی به مسئله نگاه کردم. به فکرم آمد که او نه تنها اصلا دیوانه نیست بلکه بیشتر شبیه یک نابغه‌ی شیطان‌صفت است. او هنر اجرا را می‌فهمید، قادر بود فکر افراد حاضر را بخواند و می‌دانست که چطور ذهن مردم (و خصوصا لیبرال‌ها) را منحرف کند.
پوستر دو فیلم مستند «فارنهایت یازده‌نه» و «آشوب در آمریکا»
خیلی از مردم که شما در فیلم با آنان صحبت می‌کنید از طبقه‌ی کارگر هستند که طبقه‌ی اجتماعی و اقتصادی‌ای نیست که خود شما در آن بزرگ شده‌اید. آیا می‌توانید این افراد را درک کنید؟
استرن: من تابستان‌ها برای ماهی‌گیری به آبهای مرزی سفر می‌کردم و در آنجا وقتم را با معدن‌کاران سپری می‌کردم. پدرم یک کارخانه داشت و متعقد بود مهم است که من نوع افرادی را که برایش کار می‌کردند، بشناسم. من هرگز احساس نمی‌کردم از این افراد جدا هستم. حس می‌کردم از نظر موضوعات [مورد توجه،] از این افراد دور هستم اما نه از نظر اعتبار یا جایگاه اجتماعی.
در فیلم مردی از ویرجینیای غربی هست که نگاه ترسناکی دارد. در این موقعیت نگران امنیت خود نبودید؟
استرن: او قبل از مصاحبه به من گفت: «به کی رأی می‌دی؟». من گفتم: «اگر این یکی را بگویم، بیش از حد از من راضی می‌شوی و اگر آن یکی را بگویم عصبانی می‌شوی». در جریان مصاحبه خشونت او روشن‌تر شد و کم‌کم فکر کردم: «خب دیگه! باید خودمو برسونم به ماشین». احساس نمی‌کردم که می‌خواهد من را بزند اما آنجا بود که خشم خیلی زیادی را احساس کردم.
می‌توانی لحظه‌ای را که احساس کردی جهانِ واقعیِ متفاوتی وجود دارد به یاد بیاوری؟
استرن: این احساس به تدریج رشد می‌کرد. در ویرجینیای غربی مردم مرتب می‌گفتند: «ترامپ واقعیت را می‌گوید و کلینتون دروغ می‌گوید» و این گفته‌ای مطلقا غلط است. اما زمانی که به آریزونا رفتم این مسئله به وضوح وجود داشت. وقتی یک زن به من گفت که یک نفر از هر هشت رأی‌دهنده با تقلب رأی می‌دهد و این افراد متقلب به دموکرات‌ها رأی می‌دهند نتوانستم جلوی خودم را بگیرم و تندی نکنم. به او گیر دادم که این ادعا را از کجا آورده‌ای؟ او گفت: «می‌دونم دیگه!» آنجا بود که با خودم گفتم که اوضاع خراب است.
واژه‌ی آشوب در عنوان فیلم شما به این مسئله اشاره دارد؟
استرن: وقتی مردم دیگر گوش نمی‌دهند و در نوعی اتاق پژواک هستند، اوضاع متشنج می‌شود و مردم داد می‌زنند و آشوب به وجود می‌آید. شکی نیست که شخصیت ترامپ یک شخصیت آشوب‌زا است. حتی افرادی که در فیلم او را تحسین می‌کنند این اعتقاد را در مورد او دارند.
شما یک استعاره‌ی عالی در فیلم‌تان مطرح می‌کنید که به توضیح منظورتان کمک می‌کند.
استرن: داستان این است که سه مرد کور به یک فیل می‌رسند. یکی دمش را می‌گیرد، یکی پایش را و دیگری خرطومش را. مرد اول فکر می‌کند که این یک طناب است، دومی فکر می‌کند که این یک درخت مو است و سومی فکر می‌کند که این یک درخت است. من مناظره‌ها را در کالیفرنیا می‌بینم و آنان که در ویرجینیای غربی هستند همان مناظره را نگاه می‌کنند و واکنش کاملا متفاوتی نشان می‌دهیم.
خیلی از لیبرال‌ها خوشحال شدند که با سه درصد از جمعیت که نصف اسلحه‌های کشور را دارند، درگیر نشدیم
مایکل، شما می‌گویید که دموکراسی آمریکا به شکل غیرقابل بازگشتی نابود شده است. آیا «مردم» از دید شما، هرگز امکان پیروزی دارند؟
مور: سال دیگر، صدمین سالگرد تصویب حق رأی زنان است. مسایل بهتر هم می‌شوند اما ما کشوری هستیم که یک قدم به جلو برمی‌دارد و دو قدم به عقب. متأسفانه در دوران اوباما ما پنج قدم به جلو رفتیم و هشت قدم به عقب برگشتیم. ما به عقب پرت شده‌ایم، خیلی عقب. به آنچه قبل از بری گولدواتر[۱] و جامعه‌ی جان بیرچ[۲] بود. اما البته، بله، مردم پیروز می‌شوند به شرطی که همه‌ی ما نقش‌مان را ایفا کنیم. من این موضوع را در فیلم، با این هشدار تعدیل می‌کنم که، ما در مسیری هستیم که دیگر هرگز برنده نمی‌شویم چون ممکن است کسی را انتخاب کرده باشیم که آخرین رییس جمهوری ایالات متحده باشد. این گفته تنها با عمل ما غلط از آب در خواهد آمد، در صورتی که واقعا دست به کار شویم.
جیم، فکر می‌کنید دموکراسی جواب می‌دهد؟
استرن: من این پرسش را به دو طریق جواب می‌دهم. قطعا جواب می‌دهد اما به نظر من سیستم الکتورال[۳] جواب نمی‌دهد. فاجعه است که انتخابات ریاست جمهوری، تنها انتخابات در آمریکا است که در آن اکثریت برنده نمی‌شود. انتخابات سنا و فرماندارها و حتی انتخاب کارمند شهرداری که سگ‌ها را می‌گیرد هم اینطور نیست.
مایکل، برخی افراد اوباما را هم مقصر می‌دانند و می‌گویند که در کنار سایر عوامل، اوباما هم خوب برای پیروزی دموکرات‌ها تلاش نکرد.
مور: من اوباما را مقصر نمی‌دانم و دوستش دارم. حتی برای ما که در زمان کِنِدی و آیزنهاور زنده بوده‌ایم، او بهترین رییس جمهوری دوران زندگی ما بوده است، بی بروبرگرد. طی آن هشت سال، ما نمی‌خواستیم به اوباما انتقاد کنیم. لازم می‌دانستیم که پشتش باشیم. اما بدنه‌ی جامعه به ما فشار می‌آورد. ما به یک رهبر نیاز داشتیم که تشویق‌مان کند به مخالفت با مسایل مختلف برخیزیم.
ترامپ از دوره‌های قبل یک گروه از آمریکاییان لیبرال را به ارث برد که کم و بیش [از بُرد ترامپ] راضی بودند و سیاست‌شان عدم مداخله بود. این در حالی است که ما به هیچ وجه نمی‌بایست راضی باشیم. اول این که هیلاری سه میلیون رأی بیشتر دریافت کرد. آیا فکر می‌کنید اگر ترامپ اکثریت تعداد آرا را دریافت می‌کرد اما رأی الکتورال را می‌باخت، او و پیروانش ساکت می‌ماندند؟ با تمام کارهایی که روس‌ها انجام دادند و تمام توانی که صرف خنثی کردن فرآیند دموکراتیک ما کردند، نتوانستند کاری کنند که اکثریت مردم آمریکا به ترامپ رأی بدهند.
هنوز در قانون اساسی ما رگه‌هایی از برده‌داری وجود دارد و این تنها به خاطر سیستم الکتورال در انتخابات است. ما مانند افراد ضعیف عمل می‌کنیم. من از اینطور زندگی کردن خسته‌ام و امیدوارم فیلمم شعله‌ای را میان مردم روشن کند.
جیم، برادرت تاد نماینده‌ی محیط زیستی اوباما در پیمان پاریس بود، پس شما به نوعی ارتباط خانوادگی دارید. نظر شما در مورد مقصر بودن اوباما چیست؟
استرن: درست است که اوباما در شرایط سختی بود، اما منتشر نکردن اطلاعات در مورد نگرانی‌هایش درباره‌ی هک کردن روس‌ها، احتمالا تأثیرِ قابل‌توجهی داشت. من درک می‌کنم که او فکر می‌کرد در هر حال کلینتون برنده خواهد شد و این‌که اگر آن اطلاعات را منتشر می‌کرد، جمهوری‌خواهان فریادِ دخالت در امور ملی را برمی‌آوردند. اما به هر حال این امر واقعیت داشت: دخالت صورت گرفته بود و کلینتون با اختلاف ۷۷ هزار رأیِ آن هم پراکنده در سه ایالت، انتخابات را باخت. اوباما می‌توانست از قدرتش استفاده کند و کشور را از این تهدید حفظ کند و ممکن بود بتواند در یک انتخابات بی‌نقض، نتیجه‌ی کار را تغییر دهد.
استرن، سمت راست، همراه با یک طرفدار ترامپ در فیلم آشوب در آمریکا. او می‌گوید: «می‌توانیم خیلی حالت انتقادی بگیریم و بگوییم مردم خنگ هستند، اما من اینطور فکر نمی‌کنم.»
این حس فزاینده وجود دارد که ترامپ صرفا پرده‌ها را کنار زد و واقعیت سیاست را برملا کرد. مایکل، آیا آنچه اکنون رخ می‌دهد، طبیعت قدرت در آمریکا، منهای نمایش‌های پشت ویترینش نیست؟
مور: اگر ما از این داستان جان سالم به در ببریم، به طرز عجیبی ممنون ترامپ خواهیم بود که نقاب را از چهره‌ی فرهنگ سیاسی برداشت و واقعیت آن را به ما نشان داد. همچنین مردم به یاد خواهند داشت که او شعله‌ای را روشن کرد که باعث شد مردم فعال شوند.
شما می‌گویید «اگر جان سالم به در ببریم». فیلم شما تصویرهای زیادی از راست‌گرایان مسلح و خشمگین دارد. آیا احساس می‌کنید، جنگ داخلی در راه است؟
مور: فکر می‌کنم همه از این مسئله می‌ترسند. در جریان انتخابات، ترامپ گفت طرفدارانِ متمم دوم قانون اساسی باید آماده باشند (که مبادا کلینتون آن را، آن گونه که برخی از طرفدارانش می‌گفتند، باطل کند). من فکر می‌کنم خیلی از لیبرال‌ها بودند که در ناخودآگاه، خیال‌شان راحت شد که ترامپ نباخت (و البته کسی به این مسئله اعتراف نمی‌کند). این افراد خیال‌شان آسوده شده که با سه درصد از جمعیت که نصف اسلحه‌های کشور را دارند، درگیر نشدیم.
روزی که «فارنهایت یازده‌نُه»در نیویورک روی پرده رفت، پاول مانافورت[۴] محکوم شد و مایکل کوهن زبان گشود[۵]. آیا فکر می‌کنید احتمالی وجود دارد که قانون دستش به ترامپ برسد؟
مور: روز پس از روی پرده رفتن فیلم در نیویورک، در برادوی، یک زن به سمت من آمد و پرسید: الان می‌توانیم جشن بگیریم؟ گفتم: نه! الآن وقت آن است که کار کنیم. هرگز فکر نکنید که این به اصطلاح موفقیت‌ها در دادگاه، علیه ترامپ ربطی به برکناری او دارند. مولر[۶] نمی‌تواند علیه او اعلام جرم کند. کاری که ما باید انجام دهیم این است که روی انتخابات نوامبر تمرکز کنیم. همان‌طور که فیلم می‌گوید، ما یک کشور لیبرال هستیم. جمهوری‌خواهان حتی یک بار هم در سی سال گذشته اکثریت آرا را به دست نیاورده‌اند.
پی‌نوشت:
[۱] Barry Goldwater: یک تاجر و سیاستمدار آمریکایی که پنج دوره در مجلس سنا صاحب کرسی بود و در ۱۹۶۴ حزب جمهوری‌خواه او را کاندید ریاست جمهوری کرد (مترجم).
[۲] John Birch Society:(مترجم). یک انجمن راستگرای تندرو در ایلات متحده.
[۳] Electoral college: در سیستم الکتورال الزاما کسی که بیشترین رأی را بیاورد پیروز نمی‌شود زیرا در این سیستم مردم به گروهی از انتخاب کنندگان رأی می‌دهند و آنان رییس جمهوری را انتخاب می‌کنند (مترجم).
[۴] Paul Manafort
[۵] کوهن وکیل شخصی دونالد ترامپ بود که در مورد مداخله‌ی روسیه در انتخابات آمریکا، اطلاعاتی افشا کرد (مترجم).
[۶] Mueller
۱۹ مهر, ۱۳۹۷