«آینه سیاه» تنها در مورد تکنولوژی نیست، در مورد ما نیز هست

‌‌«آینه سیاه»[۱] مجموعه‌ی تلویزیونی بریتانیایی است که توسط «چارلی بروکر»[۲] ساخته شده و نخستین قسمت آن در سال ۲۰۱۱ پخش شده است. اندکی بعد از آن‌که نت‌فلیکس این مجموعه‌ی مورد تحسین منتقدین را به فهرست برنامه‌هایش اضافه کرد، این مجموعه به یکی از بحث‌برانگیزترین فرانشیزهای علمی–تخیلی در دوران اخیر تبدیل شد. بروکر با الهام از «منطقه گرگ‌ومیش»[۳]، «آینه سیاه» را ترکیبی منحصربه‌فرد از «هجو، تکنولوژی، پوچی و اندکی غافلگیری» توصیف کرده است.

به نظر منتقدین، این برنامه جایی حدفاصل خوشحالی و ناراحتی قرار داشته و ترکیبی یکسان از شگفتی و وحشت است. البته «آینه سیاه» به طرز استادانه‌ای و با جزئیاتِ آزاردهنده، این مسئله را نشان می‌دهد که تکنولوژی چگونه در حال شکل دادن جامعه است. به‌رغم سیاهی بیش‌ازحد آن و مناسب نبودنش برای تماشای عادی و تصادفی، «آینه سیاه» درگیرکننده و جذاب است چراکه عمیقاً بر روی احساسات و علایق تأثیر می‌گذارد و نشانه‌هایی در مورد آینده قریب‌الوقوع احساسات ارائه می‌کند.

رویِ تاریکِ تکنولوژی

پیشرفت تکنولوژیک وعده محقق کردن رؤیاها در زندگی را می‌دهد، اما «آینه سیاه» به‌وضوح نشان می‌دهد که این رؤیاها ممکن است به کابوس‌ تبدیل شوند. تکنولوژی بیشتر از آنکه شیطانی باشد خنثی است، اما شدیداً قدرتمند. همان‌طور که پول خنثی و قدرتمند است (به‌هرحال عشق به آن «ریشه همه بدی‌ها است»[۴]) تکنولوژی نیز همین‌طور است. پول و تکنولوژی ارتباطی مستقیم با تمایلات ما دارند – خوب یا بد – و می‌توانند دوگانه‌ای از خیر یا شر باشند.

«آینه سیاه» از تکنولوژی به‌عنوان بک‌گراند استفاده می‌کند از آن بهره می‌جوید تا واقعیت‌های جامعه امروزی را از منظر کلان‌تری «بازتاب» دهد

اما «آینه سیاه» تنها در مورد تکنولوژی نیست. این مجموعه از تکنولوژی به‌عنوان مضمونی پس‌زمینه‌ای استفاده می‌کند، همچنین از آن بهره می‌جوید تا واقعیت‌های جامعه امروزی را از منظر کلان‌تری «بازتاب» دهد.

بروکر گفته است: «هر قسمت ماجرایی متفاوت، محیطی متفاوت و حتی واقعیتی متفاوت دارد، اما همه آن‌ها درباره نحوه زندگی کنونی ما هستند؛ و زندگی‌ای که اگر باهوش نباشیم ممکن است ده دقیقه دیگر با آن مواجه شویم.»

تکنولوژی هرچقدر هم که قدرتمندتر شود، بزرگ‌ترین قدرتش نحوه بازتاب دادن این است که ما چه کسی هستیم و انتخاب می‌کنیم چه‌کاری را انجام دهیم

عنوان «آینه سیاه» ما را در مورد چگونگی تماشای این سریال راهنمایی می‌کند. وقتی دستگاه‌های دیجیتال ما خاموش می‌شوند، صفحه‌های ما واقعاً تبدیل به آینه‌های سیاهی می‌شوند که می‌توانیم خودمان را در آن‌ها ببینیم. تکنولوژی هرچقدر هم که قدرتمندتر شود، بزرگ‌ترین قدرتش نحوه بازتاب دادن این است که ما چه کسی هستیم و انتخاب می‌کنیم چه‌کاری را انجام دهیم. همان‌طور که بروکر گفته است: «مشکلی که با آن مواجه هستیم، مشکلی تکنولوژیک نیست؛ بلکه یک مشکل انسانی است.»

البته شرورِ این داستان، تکنولوژی نیست؛ و هیچ‌گاه تکنولوژی نبوده است. این مسئله، یک مسئله انسانی است چراکه از جنس مشکل گناه است. تکنولوژی صرفاً یک شریک جرم است. کاراکتر منفی داستان همیشه انسان است. روی تاریک تکنولوژی در «آینه سیاه» تنها امتداد تاریکی موجود در ذات خودمان است.

داستان‌های پندآموز

آینه سیاه همان‌قدر که مستقیماً در مورد جامعه امروزی صحبت می‌کند، به صحبت در مورد آینده نزدیک هم می‌پردازد: جامعه «ده دقیقه دیگر».

آینه سیاه مانند «کتاب داوران» است که وقایع آن در آینده نزدیک رقم می‌خورد و در آن مارپیچی رو به پایین از گناه وجود دارد که بیشتر از منشأ داخلی سرچشمه می‌گیرد تا خارجی

اکثر قسمت‌ها به طرز بدی پایان می‌یابند: با جدایی، تجلی افسردگی، خانواده‌های ازهم‌پاشیده شده، بردگی، زندانی شدن، اخاذی، زنای محصنه، مرگ و قتل. «آینه سیاه» مانند «کتاب داوران»[۵] است که وقایع آن در آینده نزدیک رقم می‌خورد و در آن مارپیچی رو به پایین از گناه وجود دارد که بیشتر از منشأ داخلی سرچشمه می‌گیرد تا خارجی. تکرارِ شومی و بدشگونی در داوران – «هر کس‌ آنچه‌ در نظرش‌ پسند می‌آمد، می‌کرد»[۶] – را می‌توان به‌عنوان خلاصه‌ای شوم از پذیرش بدون تبعیض تکنولوژی در حال حاضر در نظر گرفت. در زمانی که بسیاری از ما با وفاداری مذهبی‌گونه به استقبال نوآوری‌های تکنولوژیک (مانند جدیدترین محصول اپل یا تسلا) می‌رویم، شاید نیاز باشد احتیاط بیشتری به خرج دهیم.

«آینه سیاه» به ما یادآوری می‌کند که تکنولوژی هویت واقعی ما را فاش می‌سازد، اما تکنولوژی ما را تغییر نیز می‌دهد. تکنولوژی می‌تواند حواس ما را از اهمیت دادن به افراد نزدیکمان، پرت کند؛ می‌تواند باعث غیرانسانی شدن دیگران و خودمان شود؛ می‌تواند باعث شود فراموش کنیم خدا از ما خواسته چه چیزی باشیم و از ما خواسته چه‌کاری کنیم

«آینه سیاه» به ما یادآوری می‌کند که تکنولوژی هویت واقعی ما را فاش می‌سازد، اما تکنولوژی ما را تغییر نیز می‌دهد. ما این دستگاه‌های دیجیتال را در دستان خودمان حمل می‌کنیم، اما گاهی اوقات این خودمان هستیم که شکل می‌گیریم و قالب‌ریزی می‌شویم. اگر احتیاط نکنیم تکنولوژی می‌تواند ما را بیش‌ازحد تحریک کند، منزوی کند، به بردگی بکشاند و موجب شود نه‌تنها از دیگر افراد، بلکه از خدا هم دور شویم. تکنولوژی می‌تواند سکوت را در زندگی‌های ما از بین ببرد؛ می‌تواند حواس ما را از اهمیت دادن به افراد نزدیکمان، پرت کند؛ می‌تواند باعث غیرانسانی شدن دیگران و خودمان شود؛ می‌تواند باعث ایجاد وابستگی‌های ناسالم شود؛ می‌تواند تبدیل به بتی شود که جای خدا را می‌گیرد؛ می‌تواند باعث شود فراموش کنیم خدا از ما خواسته چه چیزی باشیم و از ما خواسته چه‌کاری کنیم.

شاید بخواهیم به خودمان تلقین کنیم که «آینه سیاه» فاصله زیادی تا واقعیت دارد، اما این قسمت‌ها با شفافیتی هوشیار کننده که به همراه دارند می‌گویند ما حالا چه هستیم و در آینده ممکن است تبدیل به چه شویم.

تکنولوژی در حال سبقت گرفتن از الهیات است

ویران‌شهر موجود در هر قسمت «آینه سیاه» به بروکر این آزادی عمل را می‌دهد که موضوعات سخت را بررسی کند. شبکه‌های محدودی دست به انتخاب برنامه‌ای می‌زنند که با محوریت نژادپرستی باشد، اما اگر نژادپرستی «در یک دنیای استعاری و شبه‌تخیلی» ارائه شود، دیگر ریسکی وجود ندارد.

«آینه سیاه» با سیاست، سرمایه‌داری، شبکه‌های اجتماعی، پروپاگاندا، جنگ، هوش مصنوعی، سیستم قضایی، حریم خصوصی، واقعیت مجازی، جاودانگی و هر چیز دیگری که در این میان باشد، سروکار دارد. در هر قسمت جداگانه، شخصیت‌ها – و قاعدتاً ما بینندگان – با سؤالات اخلاقی دشواری مواجه می‌شوند. تکنولوژی ممکن است خنثی باشد، اما مسائلی که از آن نشئت می‌گیرند این‌طور نیستند.

من به‌عنوان یک کشیش جوان می‌دانم که چقدر سریع ممکن است دیگر اطلاعات به‌روز نداشته باشم. سؤالاتی که دانشجویان من با آن‌ها مواجه هستند و می‌پرسند –که اغلب به‌وسیله تکنولوژی‌های جدید به وجود آمده– بی‌وقفه و رگباری شلیک می‌شوند. اما دانشجویان من برای هضم این سؤالات جدید، ابزار مناسبی ندارند. به همین خاطر است که ما باید مواظب باشیم تکنولوژی از الهیات سبقت نگیرد. ما نباید در جامعه‌ای که ازنظر تکنولوژی در حال تحول است، صرفاً کورکورانه مصرف‌کننده باشیم بلکه باید عاقلانه کنکاش کنیم. من از نویسندگانی که منابعی فراهم کرده‌اند تا مسیحیان بتوانند ابزاری برای جهت‌یابی بین این سؤالات تکنولوژیک اخلاقی و معنوی داشته باشند، تشکر می‌کنم.

سؤالات سخت نه به‌صورت انفرادی که در جمع بهتر جواب داده می‌شوند. ما نیاز داریم که دیگر کشیش‌ها، متخصصین الهیات، سیاستمداران، معلمان، دانشجویان، ورزشکاران، هنرمندان، شرکت‌ها و برنامه‌های تلویزیونی به ما کمک کنند تا راهی برای این مسئله پیدا کنیم. ما نمی‌توانیم تمام سناریوها یا همه عواقب منفی که با آن مواجه خواهیم شد را از قبل پیش‌بینی کنیم، اما «آینه سیاه» به ما خوراک فکری می‌دهد.

تکنولوژی به‌مثابه ابزار کمکی و ابزار وحشت‌آور

تکنولوژی می‌تواند هم وحشتناک و هم شگفت‌انگیز باشد، اما «تیم کلر»[۷] به ما یادآوری می‌کند که «در کتاب مقدس به نسل بشر در مورد تکنولوژی دستور داده شده است». خداوند در باب اول «سفر پیدایش»[۸] به انسان‌ها دستور داده تا زمین را رام کنند و او تکنولوژی را به‌عنوان ابزاری برای اطاعت دستورش، موهبت کرده است.

«آینه سیاه» را باید به‌آرامی هضم کرد و نه‌تنها در مورد این فکر کرد که چه چیزی را درباره آینده نزدیک نمایش می‌دهد، بلکه به این مورد نیز باید اندیشید که چه چیزی را در مورد ما در آینه‌اش بازتاب می‌دهد

تکنولوژی موجب به وجود آمدن عجایبی در دنیا شده است. چرخ و خودرو برای ما امکان جابجایی را به ارمغان آورده‌اند. صنعت نشر و اینترنت، آموزش را در دسترس ما قرار داده‌اند. تلفن‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی به ما ابزارهایی برای ارتباط برقرار کردن داده‌اند. تکنولوژی برای ما این موهبت را به همراه داشته که تأثیرگذارتر، کارآمدتر، مولدتر و مؤثرتر باشیم.

ما باید به استفاده کردن از تکنولوژی‌ – کامپیوتر‌ها، پروژکتورها، وب‌سایت‌ها، ویدئوها، پادکست‌ها، شبکه‌های اجتماعی، نرم‌افزارهای موبایلی و هر چیز دیگری که در آینده از راه می‌رسد- ادامه دهیم تا کلیسا را دوست داشته باشیم و به از دست رفتگان برسیم، اما در زمانی که از تکنولوژی استفاده می‌کنیم، نباید از مسائل وحشت‌آورِ بالقوه آن غافل شویم.

«آینه سیاه» مجموعه‌ای برای تماشای یک‌سره[۹] نیست، البته اگر اصلاً بخواهید آن را تماشا کنید. در عوض برنامه‌ای است که باید آن را به‌آرامی هضم کرد و نه‌تنها در مورد این فکر کرد که چه چیزی را درباره آینده نزدیک نمایش می‌دهد، بلکه به این مورد نیز باید اندیشید که چه چیزی را در مورد ما در آینه‌اش بازتاب می‌دهد.

یادداشت سردبیر: بعضی از قسمت‌های آینه سیاه حاوی محتوای بی‌پرده (کلامی، خشونت و برهنگی) و مضامین مخصوص بزرگسالان هستند. دیدن این سریال به افراد کم سن‌وسال توصیه نمی‌شود.

[۱] Black Mirror

[۲] Charlie Brooker

[۳] The Twilight Zone

[۴] ۱. Tim. 6:10

برگرفته‌شده از انجیل، نامه اول به تیموتاوس، باب ۶ بند ۱۰

[۵] Book of Judges

کتاب داوران یا کتاب قضات، یکی از بخش‌های عهد عتیق است- مترجم

[۶] Judges 17:6; 18:1; 19:1; 21:25

برگرفته از کتاب داوران، باب ۱۷ بند ۶؛ باب ۱۸ بند ۱؛ باب ۱۹ بند ۱؛ و باب ۲۱ بند ۲۵

[۷] Tim Keller

[۸] Genesis

اولین کتاب عهد عتیق – مترجم

[۹] Binge-watching

به تماشای یک‌سره و پشت سرهمِ قسمت‌های یک سریال می‌گویند

۲۲ تیر, ۱۳۹۸