«چینازا اوچه» در نمایی از فیلم «شاهزاده‌ی نیجریهای»
تام‌بی ابنسن
فیلمسازان، روایت غالب بر سینمای نیجریه را به چالش می‌کشند و سینمای این کشور همچنان فراتر از انتظارات نالیوودِ داغ‌خورده تکامل پیدا می‌کند. به طور خلاصه باید بگوییم: نالیوود، تمام سینمای نیجریه نیست.
به دست آوردن حق پخش فیلم «شیردل»[۱] توسط شبکه‌ی نتفلیکس پس از اولین اکران جهانی‌اش در جشنواره بین‌المللی فیلم تورنتو، عرصه‌ای جدید به روی پلتفرم پخش اینترنتیِ جهانی باز کرد. شیردل اولین تجربه کارگردانیِ «جنویو ناجی»[۲]، بازیگر زن معروف نیجریهای بود که سطح جدیدی از توجه بین‌المللی را به سینمای نیجریه جلب کرد. بااین‌وجود، درعین‌حال که فیلم‌های نیجریهای خارج از این کشور شناخته‌شده‌تر می‌شوند این سؤال هم بیشتر مطرح می‌شود که فیلم نیجریهای قرار است چطور باشد.
«فردی اوکورو»[۳] فیلم‌ساز ۳۱ ساله‌ی نیجریهای-آمریکایی گفت: «سؤال پیچیده‌ای است.» وی نویسنده و کارگردان «شاهزاده‌ی نیجریهای»[۴] است، اولین فیلمی که جایزه‌ی بخش مبتکرانه‌ی «داستان‌های ناگفته» را در جشنواره فیلم «ای‌تی اند تی/ تریبکا»[۵] برنده شد. این جایزه همکاری چند‌لایه‌ی مستقلی است میان ای‌تی اند تی و مؤسسه‌ی فیلم‌سازی تریبکا که حامی فیلمسازان نه‌چندان معروف است و به فیلم‌نامه‌ی برنده یک‌میلیون دلار بودجه میدهد. اوکورو در آمریکا به دنیا آمده و بزرگ شده، فارغ‌التحصیل دانشگاه هاروارد است و فوق‌لیسانس خود را در رشته هنرهای زیبا از «مدرسه هنر تیشِ دانشگاه نیویورک»[۶] گرفته است. بیشتر بازیگرها و عوامل صحنه‌اش نیجریهای هستند؛ هرچند فیلمی با یک میلیون بودجه تقریبا همتایی در نیجریه ندارد. میانگین بودجه‌ی فیلم‌ها در این کشور حدود ۱۰۰ هزار دلار است.
نیجریه ازلحاظ خروجی‌های سالانه، بعد از هالیوود و بالیوود سومین صنعت بزرگ فیلم‌سازی دنیاست. «نالیوود»[۷] که نامش بد دررفته، عنوانی است که سال‌ها پیش بر صنعت فیلم‌سازی این کشور گذاشته شده است. نالیوود ابتدا در دهه ۱۹۹۰ به‌عنوان صنعت ویدئوهای خانگی پا به عرصه گذاشت و فیلم‌هایش تنها بر نوارهای وی‌اچ‌اس موجود بودند. این فیلم‌ها اشتراکات زیادی با سینمای معمول نداشتند و بیشتر شبیه «تله‌نولا»[۸]های آمریکای لاتین هستند؛ هرچند معمولاً کیفیت ساخت پایین‌تری دارند. در حال حاضر گروهی از فیلمسازان اصلی نیجریه با جاه‌طلبی‌هایی در سطح بین‌المللی، تلاش می‌کنند میان خود و سینمای نالیوود فاصله بیندازند و فیلم‌هایی با روایتی پیچیده‌تر، ظرافت‌های زیباشناسانه، بودجه‌هایی بسیار بالاتر و تجهیزات پیشرفته‌تر بسازند؛ به‌طور خلاصه باید بگوییم نالیوود تمامِ سینمای نیجریه نیست.
گروهی از فیلمسازان اصلی نیجریه با جاه‌طلبی‌هایی در سطح بین‌المللی، تلاش می‌کنند میان خود و سینمای نالیوود فاصله بیندازند و فیلم‌هایی با روایتی پیچیده‌تر، ظرافت‌های زیباشناسانه، بودجه‌هایی بسیار بالاتر و تجهیزات پیشرفته‌تر بسازند؛ به‌طور خلاصه باید بگوییم نالیوود تمامِ سینمای نیجریه نیست
اگر بخواهیم فیلمِ فیلم‌سازانی را هم در نظر بگیریم که در غرب زندگی کرده و آموزش دیده‌اند، بودجه‌شان معمولاً از طرف کمپانی‌های آمریکایی یا اروپایی است، اما هنوز داستان نیجریه‌ای‌ها را چه در غرب و چه در خود نیجریه تعریف می‌کنند، تصویر از این هم پیچیده‌تر می‌شود. میان فیلمسازان، منتقدان و مخاطبان نیجریهای بحثی در جریان است که آیا باید میان این فیلم‌ها با فیلم‌هایی که نیجریه‌ای‌ها در نیجریه و با بودجه‌های نیجریهای (یا آفریقایی) می‌سازند تمایزی قائل شد یا نه. در اینجا چهره‌ای بین‌المللی که سینمای نیجریه باید داشته باشد در معرض خطر است.
«اسکار هرناندز»[۹] تهیه‌کننده «شاهزاده نیجریهای» میگوید: «ازنظر من که شاهزاده نیجریهای قطعاً داستانی نیجریهای دارد و از زاویه دید فردی نیجریهای تعریف می‌شود، درنتیجه اگر به من باشد می‌گویم همین دلایل کافی است تا یک فیلم واقعاً نیجریهای باشد.»
اقتباس‌هشت‌میلیون دلاری «بییی بندله»[۱۰] از کتاب «نیمی از خورشیدی زرد»[۱۱] با نقش‌آفرینی «چیوتل اجیوفور»[۱۲] و «تاندی نیوتون»[۱۳] همچنان پرهزینه‌ترین فیلمی است که در نیجریه ساخته شده است. بندله و بیشتر عواملش نیجریهای هستند، داستان نیجریهای است و در زمان جنگ داخلی این کشور در دهه ۶۰ رخ میدهد. این فیلم سال ۲۰۱۳ در آمریکا به روی پرده رفت و آخرین فیلم نیجریهای بود که موفق به این کار شد. بندله به همراه «اسپایک لی»[۱۴] و «سم پولارد»[۱۵] تهیه‌کننده اجرایی فیلم اوکورو است که در۱۰ سینمای آمریکا اکران شد.
داستان شاهزاده‌ی نیجریهای که اوکورو همراه با «اندرو لانگ»[۱۶]، همکلاسی قدیمی‌اش در هاروارد، آن را نوشته است از نامه‌ی کلاه‌برداری معروف نیجریهای الهام گرفته شده که معمولاً هدفش غربی‌ها بود. احتمالاً یکی از آن‌ها را دیده‌اید: فرستنده ادعا می‌کند یکی از مقامات دولتی یا اعضای خانواده سلطنتی است و درخواست همکاری فوری در خارج کردن میلیون‌ها دلار پول از نیجریه دارد با این وعده که درصد هنگفتی از آن را به شما خواهد داد. فیلم که در لاگوس، بزرگ‌ترین و پررونق‌ترین شهر نیجریه ازلحاظ اقتصادی اتفاق می‌افتد، داستان نوجوان کله‌شق آمریکایی‌نیجریه‌ای به نام «از»[۱۷] با بازی «آنتونیو جی. بل»[۱۸] از اولین نسل مهاجرین را دنبال می‌کند که مادرش او را برای مدتی طولانی به نیجریه فرستاده تا با ریشه‌هایش ارتباط برقرار کند. از در مقابل شوک فرهنگی سرکشی می‌کند و با پسرعمویش «پایوس»[۱۹] با بازی «چینازا اوچه»[۲۰]، کلاه‌برداری درمانده و به‌شدت مقروض، هم‌دست می‌شود تا برای به دست آوردن پول بلیت برگشت به آمریکا، خارجی‌های ازهمه‌جابی‌خبر را فریب دهند.
بودجه یک میلیون دلاری فیلم کمکی به حل مشکلات ساخت فیلم در کشوری بدون زیرساخت‌های مناسب نکرد؛ آن‌هم در یکی از شهرهای دنیا با بیشترین تراکم جمعیت. شبکه‌ی توزیع برقِ به‌شدت غیرقابل‌اعتماد، ترافیک‌های سنگینِ کابوس مانند که روی راه‌بندان معروف آزادراه ۴۰۵ لس‌آنجلس را کم می‌کند، رشوه‌گیری فراگیر و فیلم‌برداری در طول فصول بارانی از جمله چالش‌هایی بودند که گروه با آن مواجه شد
اوکورو ابتدا قصد داشت فیلم را با بودجه‌ای کمتر از یک‌چهارمِ یک‌میلیون دلار نهایی بسازد. هرچند او و گروهش قطعاً قدردان بودجه‌ی اضافه بودند، متوجه شدند بازهم برای در برگرفتن ایده‌های پیچیده و پر جزئیاتی که برای فیلم مد‌نظر داشتند کافی نیست. اوکورو در این رابطه گفت: «پول خیلی سریع خرج می‌شود. مردم معمولاً تصور می‌کنند تمامش مستقیماً خرج فیلم‌برداری می‌شود، به چیزهایی چون هزینه‌های سفر فکر نمی‌کنند. وقتی افراد را میان دو قاره جابه‌جا می‌کنید می‌تواند بسیار گران از آب دربیاید. هزینه‌های اسکان هم همین‌طور.»
این بودجه کمکی هم به حل مشکلات ساخت فیلم در کشوری بدون زیرساخت‌های مناسب نکرد؛ آن‌هم در یکی از شهرهای دنیا با بیشترین تراکم جمعیت. شبکه‌ی توزیع برقِ به‌شدت غیرقابل‌اعتماد (رفتن برق اتفاقی معمول است)، ترافیک‌های سنگینِ کابوس مانند که روی راه‌بندان معروف آزادراه ۴۰۵ لس‌آنجلس را کم می‌کند، رشوه‌گیری فراگیر و فیلم‌برداری در طول فصول بارانی از جمله چالش‌هایی بودند که گروه با آن مواجه شد. سختی‌هایی همچون این موارد مجبورشان کرد به راهبردی که برای فیلم‌سازی مستقل با بودجه۲۰۰ هزار دلار در ذهن داشتند، بازگردند.
اوکورو ارزش زیادی برای تلاش‌های عوامل فیلم‌برداری محلی قائل است: «با کمک گروه نیجریه‌ای‌مان توانستیم بر این چالش‌ها غلبه کنیم. با توجه به وسعت پروژه تماشاچی‌های زیادی جذب می‌شدند و می‌خواستند بدانند چه‌کار می‌کنیم. بعضی‌ها در کارمان اختلال ایجاد می‌کردند و بعضی دیگر کمک‌مان می‌کردند. این هم یکی دیگر از مسائلی بود که تیم محلی‌مان توانست بدون وخیم‌تر کردن شرایط از پسش بربیاید.»
اوچه، بازیگر نیجریهای متولد اسکاتلند گفت از جمعیتی که هنوز از فیلم‌سازی خسته نشده‌اند هم سود برده‌اند. «برخلاف نیویورک که مردم معمولاً دیگر اهمیتی برای چنین چیزهایی قائل نیستند، مردم صادقانه از اینکه فیلمی در کنارشان فیلم‌برداری می‌شد هیجان‌زده بودند. به‌واسطه‌ی آن هیجان و علاقه چپ و راست بازیگرهای سیاهی‌لشکر پیدا می‌کردیم که از بودن در هر صحنه‌ای خوشحال بودند، حتی اگر فقط قرار بود کسی باشند که در پس صحنه راه می‌رود.»
درحالی‌که زیرساخت‌های صنعت فیلم‌سازی در این کشور رو به بهبود است، اوکورو و تیمش تصمیم دارند فیلم‌های بیشتری در نیجریه (یا کشورهایی دیگر) در تمام ژانرها با بازیگران و عوامل نیجریهای بسازند که باعث می‌شود تجربه‌های فیلم‌سازی ارزشمندی از ساخته‌هایی «خارجی» در مقیاسی بزرگ‌تر مثل شاهزاده کسب کنند. این تصمیم اوکورو کمکی است بزرگ که خود فیلم‌ساز و آثارش به مبحث چگونگی تعریف سینمای همچنان درحال‌توسعه‌ی نیجریه خواهند کرد.
کلیپ اختصاصی از این فیلم را مشاهده کنید:
[۱] Lionheart
[۲] Genevieve Nnaji
[۳] Faraday Okoro
[۴] Nigerian Prince
[۵] AT&T/Tribeca
[۶] NYU’s Tisch School of the Arts
[۷] Nollywood
[۸] Telenovelas
سریال‌های بسیار بلند و آبکی با بودجه کم که در آمریکا به آن سوپ اپرا می‌گویند ـ مترجم
[۹] Oscar Hernandez
[۱۰] Biyi Bandele
[۱۱] Half of a Yellow Sun
[۱۲] Chiwetel Ejiofor
[۱۳] Thandie Newton
[۱۴] Spike Lee
[۱۵] Sam Pollard
[۱۶] Andrew Long
[۱۷] Eze
[۱۸] Antonio J. Bell
[۱۹] Pius
[۲۰] Chinaza Uche
۱۷ آبان, ۱۳۹۸